R - r

-r   poss.pron. 3pl; blong olgeta.

ra   art. pl.

rabiēg   n. Bluespotted Cornetfish, Smooth Flutemouth; wan kaen longfala fis. Fistularia commersonii. Category: marine, fish.

rak1   n. long-finned drummer; wan kaen fis. Kyphosus vaigiensis. Category: marine, fish.

rak2   v. lift up; leftemap. Nēk i rak kal o dön̄. You lift up the mat. Yu leftemap mat.

rak3   ?. recognise; save.

rak4   ?. up.

rak   ?. move a bit.

raksiag   adv. especially; speseli.

ralēt   n. firewood; faeawud.

ran̄1   vi. dry (yam, wild yam, taro, etc); drae (olsem yam, wael yam, taro).

ran̄ran̄   v. dry; drae. dry. Category: garden. See: meren̄.

ran̄2   vt. grab; grabem.

2 • vt. pull; pulum.

ran̄ōrō   v. plait, weave twill pattern; plait strips over two crossing elements; wivim tutu. Category: weaving.

ran̄ran̄2   v. clean garden; klinim, katem garen. Category: garden.

rar   ?. arrive?

rar1   n. Indian coral tree; narara. Erythrina indica (also known as E. variegata, E. orientalis).

2 • n. season when rar flowers is time of cold weather, June, July, August; taem we narara hem i gat flaoa hem i taem blong kolkol.

raras   shallow; salo.

rarö   n. noise; noes.

rartan   n. wild cane? Miscanthus sp.. Category: plant.

ras   v. grate nuts or tubers for nalot or laplap; salem.

2 • v. sharpen; sapenem. Nē o rasras gem na nök o gasel. He is just sharpening my knife. Hem i jas sapenem naef blong mi. grate, sharpen by grating or rubbing. Category: food.

rat   n. flat place; flat ples. Nēn gē gis o gövur la rat. We'll build a house on a flat place. Yumi bildim haos long flat ples. O tan ko o rat. This land is flat. Graon ia i flat.

rege   n. people; ol man, olgeta.

Rekel   n. place name; nem blong ples.

rem   v. climb; klaem.

ren   v.part. emphatic marker.

reqe   n. woman, female; woman.

rerev1   n. Indian coral tree; narara. Erythrina variegata. Category: plant, tree.

rerev2   vi. slither; wokbaot, muv olsem wan samting we i nogat leg, olsem snek, snel, nawita, slug.

retekraw   n. kind of banana; wan kaen banana. nao ia i nomo gat kaen banana ia. Category: banana.

revrev   n. afternoon, evening; aftenun, ivining. evening.

1   vt. draw leaf, such as coconut, pandanus, heliconia, over fire to make tougher and more supple for use in weaving, cooking; bonem lif long faea, olsem kokonas, pandanas, lif laplap, blong mekem se i sofsof mo i save stap longtaem.

2   n. rain; ren. Usage: archaic language

rēg   vi. swell; solap. Na dirik mē rēg. My leg has swollen. Leg blong mi i solap.

2 • vi. fat; fatfat. tan̄sar gē rēg fatfat man. Nē gētē rēgrēg.

rēki   n. Pacific Chub/Drummer; bigbel. Kyphosus cinerascens, Kyphosus pacificus. Category: fish, marine.

rēlēgtel   n. kind of taro; wan kaen taro we han blong hem i dak lelebet mo kakae i waet. Skin blong hem i laet grin mo hem i save bigbigfala. Category: taro.

rēntenge   n. tree, wood; tri, wud. Category: plant, tree.

rēn̄ē   Variant: rēn̄i. vt. roast meat; rusum mit. Category: food.

rēn̄ēs   n. green palm lorikeet; wan kaen pijin olsem nasiviru. Charmosyna palmarum. Category: bird.

rēn̄rēn̄   n. kind of banana; wan kaen banana we i save raep tu taem, hem i luk olsem i raep be yu mas wet, afta tumora bae i raep. Category: banana.

rēq   vt. pay fine for saying your parent or child-in-law's name or otherwise not showing respect to them; pem smol faen sapos yu no bin respektem gud palika blong yu, olsem yu singaotem nem blong palika o yu ovarem hem. Nēk mō ōl qelgan̄, nēk gē rēq nē. You called your in-law's name, you'll have to pay a fine to him. Yu bin singaotem nem blong palika blong yu, bae yu mas faen long hem.

rēqrēq   n. fine paid for saying your parent or child-in-law's name or otherwise not showing respect to them; faen blong pem sapos yu no bin respektem gud palika blong yu, olsem yu singaotem nem blong palika o yu ovarem hem. Category: kastom.

rēr   vi. tide; taed. O naw ni rēr kēl. The wave drew back again. Solwota i go daon bakegen. Category: marine.

rērēi1   n. branch; han blong wud. Nē me rem kal lē rērēi m̄iak. He climbed up in the branches of the Tahitian chestnut. Hem i klaem antap long brans blong namambe. Category: plant.

rērēi2   thin; bunbun.

rērēt   vi. peep; pusum head.

rērēv   n. towline; tolaen. towline used for fishing, where you let the line go behind the canoe. Category: marine.

rēs   v. fight, wrestle, struggle; faet.

rēsim   n. kind of taro; wan kaen taro we han blong hem i red mo kakae i miks red wetem waet. Hem i no strong mo hem i no save karem fok. Category: taro.

rētnan   n. her/his/its mother; mama blong hem. Category: kinterm.

rētrēt   v. Nitog o rētrēt taet na dirik.

rēv1   vt. write; raetem.

rēv2   v. pull; pulum.

rēv vasese   pull canoe out of the water to the tideline, so it is half in and half out, in case you need to make a quick getaway; pulum kenu i kam antap smol nomo, haf long solwota, haf aotsaed, blong mekem se yu save pulum i go daon hariap sapos yu wantem go kwiktaem.

Rēvi   n. place name.

rēw   n. kind of banyan; wan kaen nambangga we rus blong hem i no kamaot antap. Frut blong hem i no bigbigwan tumas olsem nambangga. Ol frut ol i red mo yelo mo ol pijin ol i laek blong kakae. Category: plant, tree.

rërës   v. scratch; skrasem.

rës   v. bail? scoop or ladle out.

arës   n. far; longwe, farawe. Category: spatial.

rësrës den̄e   n. kind of dance, made at funerary feast for dead person; wan kaen danis we ol i mekem long dei blong ded man taem i kasem faef o 100 dei.

rëw   Variant: rëwrëw. v. sing; singsing, singim. Pōpō ni rëwrëw o ës min tētē. Grandma is singing a song to baby. Bubu i singim singsing long bebe.

rëwël   n. brother in-law; wife's brother, sister's husband (for man); man i singaotem brata blong woman blong hem o man blong sista blong hem. Category: kinterm. See: qalēg; wölus.

ri   TAM. 2nsg.imp.

riam1   v. rub; rabem.

riam2   krab o naora i gat eg (i stap ananit long hem).

riaw   n. hermaphrodite; animol we hem i man mo woman wantaem.

2 • n. intersex pig; pig we hem i man mo woman wan taem. I sē na bōlan aē, o riaw? Who has one, a hermaphrodite pig? Hu i gat blong hem, wan pig we i man mo woman wantaem? Category: animal, pig.

rieg   v. move, shift; seftem. Rieg o tönö sigsiag den o gersal. Seftem jea ia aot long rod.

rin̄ög   v. wear?; havem?

rir   n. earthquake; etkwek.

ririn̄i   n. things, belongings; ting.

wēririn̄i   n. materials needed for making a particular item, e.g. house, canoe, basket; ting blong. wēririn̄i ak/ waga/ tibiar/ ar ol ting blong mekem kenu/ basket blong naor/ basket/ fanis.

rirve   sapos yu gat smol mit nomo blong kakae wetem kakae, sapos yu tekem smolsmol pis mit ia mo yu putum long wota wetem sol, bae i mekem se yu fulap long smol mit. Category: food.

ris   v. turn; tanem.

riv1   vt. plant; planem.

rivriv   vt. plant; (stap) planem. Na rivriv o vetel. Mi stap planem banana.

vi. plant; planem. Category: garden, plant.

riv2   v. fan; fanem. Category: weaving.

rivteg   prep.adv. near, nearly, near.to; klosap. Category: spatial.

ro   v. soak; draonem long wota. olsem pandanus o klos. Category: weaving.

ro=   art. fem.art.

ronog   n. rank; rang.

ron̄ron̄oqar   n. clown triggerfish; kaen strongskin. Balistoides conspicillum. Category: fish, marine.

ror   v. fall into hole; foldaon long hol.

rot   n. taro garden; garen taro. Category: taro.

rov1   n. food dish; wan kaen kakae we ol i rasras grin nangae mo paselem wetem defren kaen kabis, afta ol i bekem. Category: food.

rov2   n. kind of taro; wan kaen taro we han blong hem i waet mo kakae blong hem i waet. Hem i save karem fok. Hem i wan strong kaen taro we mos taem ol i yusum blong nalot. Category: taro.

rov3   v. pull back bow, ready to shoot?? E rōrō a rov o vus.

   num. two; tu. Category: numeral.

rōm   n. butterfly; bataflae.

rōm timiat   n. kind of big, black butterfly with white dots; wan kaen bataflae we hem i bigbigfala mo hem i blak wetem waet dot. Lit: devil butterfly

2 • n. butterfly fish; bataflae fis. Chaetodon spp. Category: insect. See: 07/Sep/2006.

rōn̄   vi. holy.

rōn̄teg   vt. hear; harem.

2 • v. feel; filim, harem.

rōn̄teg gōwē   v. feel good; harem gud. Nonor no golos, garqe no mo rōn̄teg gōwē. Yestedei mi sik, tede mi harem gud.

rōn̄teg gē tisē   v. feel bad; harem nogud. No go rōn̄teg gē tisē sur o rörö vita i Walter Lini mi miat. Mi harem nogud from nius se Walter Lini i ded.

3 • v. sense; harem.

rōq1   n. kind of fresh-water fish; malet blong wota we i save bigbigwan. Category: water, fish.

rōq2   v. bend length of bamboo over the top of the haos in making roof; putum bambu i go ova long top blong mekem haos. O gövur ko, nēk gō rōq si nēk ga gas? This house, are you going to bend the bamboo over the top in making the roof, or are you going to cross it? Haos ia, bae yu putum bambu i go ova long top, o bae yu krosem?

wōrōqrōq   n. bamboo rafter; bambu blong somap lif long hem. Category: house.

rōq3   n. kind of tree; wan kaen tri we i olsem varvar be i blong bus. Hem i strong mo skin i strong dabol skin. Ol i katem meteges (wooden naef) long hem, mo gatiti meles. Category: plant, tree.

rōq4   v. hold tight; holem taet, prestem i go daon.

dōrōq   n. cottonwood leaves fastened together to form a lid for covering the opening of a steam oven; lid blong blokem ae blong oven we ol i mekem long lif blong burao o navenue.

rōr1   n. rubbish, scraps; doti.

rōr2   vi. fall in; foldaon-insaed.

rōrō   pron. third person dual (they two, them two); tufala.

rōrōn̄   adv. slowly; sloslo.

2 • adv. quietly; kwaet.

3 • adv. still.

rōrōveg   v. ?

rōw1   vi. jump; jam.

rōw siag   

rōw2   LOC. seaward; daon (long solwota).

2 • vi. go outside; go aotsaed. Category: spatial.

rōwlav   n. kind of flying fish; wan kaen flaeng fis we hem i bigwan olgeta. Hem i waet be i gat blak spot blong hem. Hem i blong big si blong aotsaed olgeta. Lit: forever jumping??? Category: fish, marine.

rōwor   v. ?

rōwō   n. kind of tree; wan kaen tri we insaed skin blong hem i red. Ol i yusum blong katem parel blong kenu long hem. Ol i yusum blong faeawud tu. Category: plant, tree.

rökö   n. ? Wo nēn a le wo o mōtō, o vetel, o qiat, o dagarē, o dövuln̄ö, o damat, o tibiar, o matqēt, o gavan̄, o tere vël savsav döl nēn ge le, nē go wor tiar o rökö da lagē.

rönö   v. plant stake in ground for yam to grow up; planem wud long graon blong yam i save gro long hem. Category: garden. See: wörön̄ö.

rörö   n. news; nius.

röt1   n. coil, roll, bundle; bandel. röt ga, damat, kaliko

röt2   v. hug, encircle, wrap around. Na röt kērkēr nēk! I'll hug you so hard that you fart! Bae mi skwisim yu go go yu brekwin!

rötö   v. heat leftover food; hitim namalas. Category: food.

röwö   n. kind of fish?

rurun̄ög   n. kind of banana; wan kaen banana we ol i kakae raepwan nomo mo taem yu sekem stamba ol raepwan i foldaon. Hem i sotfala. Category: banana. See: kikiög.

rus   

ruse   v. pay, buy; pem.

ruruse   n. payment; pemen. Category: kastom.

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 License.